Nguyên nhân bệnh tiêu chảy đến từ nhiều nguyên nhân khác nhau như nhiễm trùng đường ruột, tác dụng phụ của thuốc, ngộ độc thực phẩm, ảnh hưởng của các bệnh lý tiêu hóa,… và được phân loại theo tình trạng tiêu chảy cấp tính và mạn tính.

Nguyên nhân bệnh tiêu chảy cấp tính

Một số nguyên nhân gây bệnh tiêu chảy cấp tính phổ biến là:

• Nhiễm trùng đường ruột
• Tác dụng phụ của thuốc
• Không dung nạp đường lactose
• Tiêu chảy khi mang thai

Nhiễm trùng đường ruột

Nhiễm trùng do virus, vi khuẩn và ký sinh trùng là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra bệnh tiêu chảy cấp ở người lớn và chúng thường lây lan qua đường miệng. Quá trình lây nhiễm xảy ra khi một người tiếp xúc với bề mặt bị ô nhiễm như tay nắm cửa, nút, mặt bàn, lắc tay hoặc ăn phải thực phẩm, đồ uống bị ô nhiễm. Đây cũng là nguyên nhân chính dẫn đến ngộ độc thực phẩm dẫn đến tiêu chảy.

Nguyên nhân do virus

Virus là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra bệnh tiêu chảy cấp tính và có liên quan chủ yếu đến 4 loại virus sau:

• Norovirus là nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh viêm dạ dày do thực phẩm ở Hoa Kỳ.
• Rotavirus là nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh tiêu chảy cấp ở trẻ em Mỹ và là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở trẻ em tại các nước đang phát triển.
• Adenovirus bao gồm một họ hơn 50 loại phụ. Loại 40 và 41 là nguyên nhân chính gây ra bệnh tiêu chảy ở người lớn. Các loại phụ siêu vi khuẩn Adenoviral khác bao gồm virus cảm lạnh.
• Astrovirus là nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy cấp ở người già, trẻ em và những người có hệ thống miễn dịch bị suy giảm.

Nguyên nhân do vi khuẩn

Mặc dù nguyên nhân gây tiêu chảy do vi khuẩn ít phổ biến hơn ở Mỹ so với tiêu chảy do virus, nhưng rối loạn tiêu chảy do vi khuẩn thường dẫn đến bệnh kiết lỵ do sự phát triển của các vết loét và viêm trong ruột.

“Kiết lỵ” là thuật ngữ chỉ những bệnh nhân mắc bệnh tiêu chảy nhiễm trùng hoặc viêm dẫn đến thường xuyên đi ngoài ra phân nhỏ hơn có chứa nhiều chất nhầy kèm hoặc không kèm xuất huyết.

Một số loại vi khuẩn gây bệnh tiêu chảy ở người lớn phổ biến nhất, bao gồm:

• Salmonella enteritidis có thể gây tiêu chảy cấp, sốt và đau quặn bụng trong vòng 12 đến 72 giờ sau khi sử dụng thực phẩm hoặc đồ uống bị ô nhiễm.
• Escherichia coli (đặc biệt là E. coli 0157) lây lan qua thực phẩm và sản phẩm sữa bị ô nhiễm, có thể dẫn đến tình trạng viêm đại tràng xuất huyết.
• Shigella phổ biến ở cả Hoa Kỳ và trên thế giới, thường có thể gây tiêu chảy xuất huyết, đặc biệt ở trẻ em lứa tuổi mẫu giáo.
• Campylobacter là một trong những bệnh nhiễm trùng qua đường thực phẩm và có thể gây tiêu chảy xuất huyết do viêm đường ruột cấp tính.
• Nhiễm khuẩn Vibrio thường liên quan đến việc ăn hải sản sống hoặc sushi.
• Staphylococcus aureus có thể gây tiêu chảy cấp tính do độc tố vi khuẩn tiết ra.
• Clostridium difficile là nguyên nhân làm tăng tình trạng nhiễm trùng, thường liên quan đến việc sử dụng thuốc kháng sinh trước đó hoặc đồng thời. Ngày nay, nó là nguyên nhân phổ biến nhất gây tiêu chảy kéo dài trong khi bệnh nhân nhập viện điều trị.
• Yersinia là một loại vi khuẩn có thể gây ra một số bệnh khác nhau ở người. Yersinia enterocollitica là nguyên nhân phổ biến của bệnh tiêu chảy nhiễm trùng ở người lớn. Ngược lại, Yersinia pestis đã được phân lập như một nguyên nhân chính gây ra bệnh dịch hạch. Yersinia thường được tìm thấy trong các sản phẩm từ sữa.

Nguyên nhân do ký sinh trùng

Động vật nguyên sinh là nguyên nhân chính của bệnh tiêu chảy do ký sinh trùng ở cả Hoa Kỳ và trên thế giới. Các sinh vật đơn bào này có nhiều dạng và thường được truyền qua nước uống bị nhiễm bệnh. Ba nguyên nhân phổ biến nhất của tiêu chảy do ký sinh trùng gồm:

• Giardia lamblia được truyền qua thực phẩm bị ô nhiễm hoặc do tiếp xúc giữa người với người, có thể dẫn đến tiêu chảy cấp tính trong vòng hai ngày kể từ khi nhiễm bệnh.
• Entamoeba histolytica có liên quan đến lây truyền qua đường miệng và có thể gây tiêu chảy xuất huyết khi những ký sinh trùng này xâm nhập vào thành ruột.
• Cryptosporidium được biết là gây ra cả bệnh về đường hô hấp và đường tiêu hóa. Loại ký sinh trùng này được đặc trưng bởi sự phát triển trong phân lỏng.

Tác dụng phụ của thuốc

Nhiều loại thuốc, như kháng sinh, có thể gây bệnh tiêu chảy. Thuốc kháng sinh tiêu diệt cả vi khuẩn tốt và xấu, có thể làm xáo trộn sự cân bằng tự nhiên của vi khuẩn trong đường ruột.

Các loại thuốc khác cũng có thể gây tiêu chảy như thuốc đặc trị ung thư, thuốc kháng axit có magie hay việc lạm dụng thuốc nhuận tràng.

Không dung nạp đường lactose

Lactose là một loại đường có trong thành phần của sữa. Phụ thuộc vào cơ địa mà một số người không có khả năng hấp thụ và tiêu hóa hoàn toàn lượng đường này. Từ đó, dẫn đến tình trạng bị tiêu chảy hoặc đầy hơi sau khi sử dụng các sản phẩm từ sữa.

Tiêu chảy khi mang thai

Những thay đổi nội tiết tố, thay đổi chế độ ăn hay tâm lý lo lắng, căng thẳng trong thai kỳ có thể gây ra những vấn đề tiêu hóa như tiêu chảy, táo bón,…

Bệnh tiêu chảy do nhiều nguyên nhân gây ra, vì thế khi được chẩn đoán, bệnh nhân sẽ được chỉ định các phương pháp liên quan để giúp bác sĩ có cái nhìn tổng thể, giúp kết quả chẩn đoán chính xác. Một số chỉ định quan trọng bao gồm xét nghiệm máu, xét nghiệm phân, nội soi tiêu hóa,…

Nguyên nhân bệnh tiêu chảy mạn tính

Nguyên nhân gây bệnh tiêu chảy mạn tính, kéo dài có thể do:

• Chế độ ăn uống
• Dị ứng thức ăn
• Tác dụng phụ của thuốc
• Nhiễm trùng đường ruột
• Bệnh viêm ruột (IBD)

Chế độ ăn uống

Uống quá nhiều rượu hoặc caffeine: Uống một lượng lớn rượu hoặc đồ uống có chứa caffeine có thể dẫn đến đi ngoài phân lỏng nhiều lần. Khi ngừng sử dụng các sản phẩm trên, tình trạng này sẽ được cải thiện và chấm dứt.

Đường và chất tạo ngọt nhân tạo: Một số chất tạo ngọt nhân tạo có thể là nguyên nhân dẫn đến hiện tượng tiêu chảy. Chúng bao gồm sorbitol, mannitol, fructose có trong các sản phẩm đường sữa, bánh kẹo hoặc nước ngọt.

Dị ứng thức ăn

Những người mắc bệnh Celiac rất nhạy cảm với gluten, một thành phần chính của bột mì có thể gây tiêu chảy và giảm cân. Bệnh nhân không dung nạp lactose sẽ bị tiêu chảy khi họ ăn sữa.

Tác dụng phụ của thuốc

Bệnh tiêu chảy kéo dài ở người lớn có thể do tác dụng phụ khi dùng một số thuốc như:

• Hầu hết các thuốc kháng sinh: cefpodoxim, amoxicillin, ampicillin,…
• Một số thuốc chống trầm cảm.
• Thuốc kháng axit có chứa magiê.
• Thuốc nhuận tràng và chất làm mềm phân.
• Thuốc ức chế bơm proton như omeprazole, lansoprazole,…
• Hóa chất điều trị ung thư.
• Ngoài ra, một số thảo dược như trà thảo dược có tác dụng nhuận tràng tự nhiên.

Nhiễm trùng đường ruột

Trong một số trường hợp, vi khuẩn hoặc ký sinh trùng đường ruột là nguyên nhân của bệnh tiêu chảy. Ví dụ lỵ trực khuẩn, lỵ amip, cryptosporidium, đơn bào giardia,… Khi đó, xét nghiệm phân là phương pháp cần thiết để phát hiện và chẩn đoán nhiễm ký sinh trùng.

Bệnh viêm ruột (IBD)

Hai loại bệnh viêm ruột phổ biến nhất là bệnh Crohn và viêm loét đại tràng. Ngoài triệu chứng rối loạn tiêu hóa, một số dấu hiệu khác có thể xuất hiện như mệt mỏi, sốt, buồn nôn, đau bụng tiêu chảy, có máu trong phân (tiêu chảy ra máu).

Những nguyên nhân khác

Một số nguyên nhân ít gặp có thể gây ra bệnh tiêu chảy mạn tính, bao gồm:

• Hội chứng ruột kích thích (IBS): Rối loạn chức năng của ruột già có thể gây tiêu chảy, táo bón hoặc cả hai.
• Rối loạn nội tiết: Ví dụ cường giáp, đái tháo đường gây ra các vấn đề về đại tiện.
• Phẫu thuật: Tiêu chảy có thể là một biến chứng của một số loại phẫu thuật ổ bụng hoặc ống tiêu hóa.
• Các khối u hiếm gặp như carcinoid tiết ra chất gây tiêu chảy.

Thông thường, để phân biệt các triệu chứng và tìm ra nguyên nhân gây bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định các dịch vụ nội soi đại trực tràng phù hợp, nếu bạn có các triệu chứng nghi ngờ có thể được chỉ định tầm soát ung thư trực tràng hoặc đại tràng toàn bộ.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh tiêu chảy?

Mọi người ở mọi độ tuổi, giới tính, vị trí địa lý đều có thể gặp phải tình trạng rối loạn tiêu hóa dẫn đến bệnh tiêu chảy. Đặc biệt, nhóm người đi du lịch đến các quốc gia đang phát triển rất dễ bị “tiêu chảy du lịch” do ăn phải thực phẩm hoặc uống nước bị ô nhiễm.

Những người có nguy cơ cao bị tiêu chảy bao gồm:

• Người sống chung với người bị tiêu chảy cấp hoặc mạn tính, không áp dụng các biện pháp phòng bệnh, sử dụng chung đồ dùng với người bệnh.
• Người sống tại môi trường, nguồn nước bị ô nhiễm.
• Người có tập tính ăn uống không vệ sinh, không rửa kỹ rau sống trước khi ăn, thường ăn thủy hải sản chưa nấu chín kỹ.
• Trẻ em bị suy dinh dưỡng, còi xương, không được bú mẹ trong 6 tháng đầu,…
• Người lạm dụng thuốc kháng sinh, thuốc NSAIDs.
• Người mắc hội chứng suy giảm miễn dịch như HIV/AIDS, hóa trị, ung thư, đái tháo đường.